Η λειτουργία και η άσκηση των αρμοδιοτήτων του Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. ρυθμίζονται με τον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας του (ΦΕΚ 2157/τ. Β’/04.06.2020).
Το Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. καταρτίζει ετήσια επιχειρησιακά προγράμματα, τα οποία υποστηρίζουν και εξυπηρετούν το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο κατά της Διαφθοράς.
Οι άξονες δράσης των επιχειρησιακών προγραμμάτων του Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. εδράζονται σε συνέργειες που μπορούν να αναπτυχθούν μεταξύ των Φορέων – Υπηρεσιών που το συγκροτούν, όπως οι παρακάτω:
- Μπορεί να αποφασίζει τη διενέργεια Επιθεωρήσεων, Ελέγχων και Ερευνών σε φορείς του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, στους οποίους έχουν αρμοδιότητα τα μέλη του και σε περιπτώσεις που κρίνεται χρήσιμο λόγω της έκτασης ή της πολυπλοκότητας του ελέγχου. Στην περίπτωση αυτή, συγκροτούνται Μικτά Κλιμάκια (ομάδες) Επιθεωρητών-Ελεγκτών και υπαλλήλων των Φορέων και Υπηρεσιών που μετέχουν στο Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. Τα μέλη των κλιμακίων προτείνονται από τους Επικεφαλής ή Προϊσταμένους των Αρχών, Φορέων και Υπηρεσιών που απαρτίζουν τη σύνθεση του Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. και η σχετική εντολή υπογράφεται από τον Πρόεδρό του. Στους Επιθεωρητές-Ελεγκτές και υπαλλήλους που μετέχουν στα μικτά κλιμάκια μπορούν να ανατεθούν καθήκοντα ειδικών ανακριτικών υπαλλήλων, ακόμα και εάν τούτο δεν προβλέπεται από τις οικείες διατάξεις του φορέα προέλευσής τους. Οι αρμοδιότητες των μελών των ανωτέρω κλιμακίων είναι εκείνες του άρθρου 100 του ν. 4622/2019, ενώ για τη νομική υπεράσπιση αυτών ισχύουν οι διατάξεις του άρθρου 101 του ιδίου νόμου. Η σχετική έκθεση του Μικτού Κλιμακίου Επιθεώρησης, Ελέγχου ή Έρευνας υποβάλλεται στον Πρόεδρο του Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. ο οποίος την κοινοποιεί στους επικεφαλής των ελεγχθέντων φορέων, κατά περίπτωση, στον ασκούντα την εποπτεία στην Ε.Α.Δ. Εισαγγελέα Εφετών και κατά την κρίση του σε λοιπούς αποδέκτες. Ο Τομέας Διαχείρισης Καταγγελιών & Παρακολούθησης Έργου της Μονάδας Επιθεωρήσεων και Ελέγχων παρακολουθεί και εποπτεύει την υλοποίηση των προτάσεων της έκθεσης.
- Μεριμνά για την ανίχνευση των εκπαιδευτικών αναγκών των μελών των Αρχών, Φορέων και Υπηρεσιών που μετέχουν σε αυτό και αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας προγράμματα κατάρτισης και εκπαίδευσης. Προς τούτο μπορεί να προωθεί συνεργασίες με ακαδημαϊκά ιδρύματα, ιδιωτικούς φορείς, φυσικά πρόσωπα, για τη διεξαγωγή σεμιναρίων σε γνωστικά αντικείμενα συναφή με την εκπλήρωση των στόχων του Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. Επιπλέον, μεριμνά για τη δημιουργία μιας κοινής «γνωσιακής βάσης δεδομένων» η οποία μπορεί να αποτελέσει δεξαμενή γνώσης και πληροφόρησης για τις τεχνικές του ελέγχου και τα σχετικά υποστηρικτικά επιστημονικά εργαλεία και τεχνολογίες. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ε.Σ.Ο.Ε.Λ. οφείλει να αξιοποιήσει και σύγχρονα εργαλεία, όπως η ανάλυση δεδομένων (data analytics), οι συμπεριφορικές προσεγγίσεις (behavioural approaches) και η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence), εργαλεία τα οποία προσιδιάζουν στις δράσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς και της απάτης.
- Μεριμνά για την ανάπτυξη και εφαρμογή κοινών προτύπων και εργαλείων ελέγχου στον δημόσιο τομέα, κοινών προτύπων και εργαλείων εντοπισμού και διερεύνησης φαινομένων διαφθοράς, διατυπώνει προτάσεις για μία οριζόντια πολιτική διαχείρισης κινδύνων διαφθοράς για το σύνολο των δημόσιων πολιτικών και προγραμμάτων, μεριμνά για τη διαμόρφωση ενός εθνικού συστήματος εσωτερικού ελέγχου (National Internal Control System), καθώς και για μια ολοκληρωμένη πολιτική υποδοχής και αξιολόγησης των καταγγελιών για φαινόμενα διαφθοράς.
- Παρακολουθεί τη συμμετοχή και εκπροσώπηση της Χώρας σε διεθνείς οργανισμούς, καθώς και τις συνεργασίες των μελών του με φορείς άλλων κρατών για θέματα λογοδοσίας και καταπολέμησης της απάτης και της διαφθοράς, φροντίζοντας για τη διάχυση και την ανταλλαγή των επιστημονικών γνώσεων και πληροφοριών που κομίζουν τα μέλη από τις συνεργασίες αυτές.
- Αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα διαφάνειας, καταπολέμησης της διαφθοράς, καλών πρακτικών και συμπεριφορών, στο πλαίσιο των σχέσεων ενημέρωσης πολιτών και φορέων του δημοσίου ή κρατικών λειτουργών.
- Μεριμνά για την άρση τυχόν επικαλύψεων αρμοδιοτήτων και την αξιοποίηση των συνεργειών μεταξύ όλων των δημοσίων φορέων και υπηρεσιών που εμπλέκονται στην καταπολέμηση της διαφθοράς και της απάτης.
- Μπορεί να διοργανώνει ημερίδες, συνέδρια, εκδηλώσεις για την εξυπηρέτηση της αποστολής του.